Türkiye de Fars Dili ve Edebiyatı

Dünyanın en eski ve önemli dillerinden olan ve kökeni Sanskritçeye dayanan Fars dili klasik çağlarda doğu kültürünün edebiyat dili olarak kullanılmasıyla birlikte günümüzde de birçok üniversite kürsüsünde “Fars Dili ve Edebiyatı Bölümleri” ve “Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalları” adı altında faaliyet göstermektedir. Bu bölümler ve anabilim dalları; Fars kültürünün klasik ve modern dönemleri ile ilgili araştırmalar yapmayı, Türk dili, kültürü, tarihi ve edebiyatı ile ilgili Farsça yazılmış el yazması ve eski Türkçe matbu kaynakların tenkitli neşirlerinin ve çevirilerinin yapılarak gün ışığına çıkarılmasını, karşılaştırmalı dil ve edebiyat çalışmalarının yapılmasını, Türk-İslam sahasında ortaya konulmuş Farsça eserleri Türk kültürüne kazandırmayı amaçlamaktadır.

            Türkiye’de ilk Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı bugün Ankara Üniversitesi’ne bağlı olan Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde açılmıştır. 1935 yılında kurulan Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde ilk öğretime başlayan bilim dallarından biri de Fars Dili ve Edebiyatı Kürsüsü olmuştur. Bu birim, 1942 yılında Arap Dili ve Edebiyatı birimiyle birleştirilerek “Klasik Şark Dilleri Kürsüsü” adını almıştır. 1946 yılında Ankara Üniversitesi resmen kurulunca adı geçen fakülte ve bünyesindeki kürsülerle birlikte Fars Dili ve Edebiyatı Kürsüsü de Ankara Üniversitesi’ne bağlanmıştır. 1981 yılından itibaren günümüze kadar Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü bünyesinde yer alan Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda, kuruluşundan itibaren kesintisiz olarak lisans ve lisansüstü öğretim yapılmaktadır.

            II. Dünya Savaşı sırasında Almanya’dan Türkiye’ye iltica eden şarkiyatçı bilim adamı Helmut Ritter, 1938 yılında Ahmet Ateş ile birlikte İstanbul Üniversitesi’ne bağlı olarak Şarkiyat Enstitüsü’nü kurmuşlardır. Eski adı Darülfünun olan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 15 Ağustos 1900’de yapılan düzenlemede hazırlanan ders programında yer alan Arap Edebiyatı ve Fars Edebiyatı dersleri, 1938 yılından itibaren Helmut Ritter’in katkılarıyla “Arap-Fars Filolojisi” adıyla tek kürsü içinde vermeye başlayan ikinci üniversitedir. 1963 yılından itibaren iki ayrı kürsü halinde faaliyet göstermeye başlayan bu bölüm, bu öğretimini 1981 yılında 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu’nun yürürlüğe girişine kadar “Arap Filolojisi”, “Fars Filolojisi” ve “Pakistan Kültürü” kürsülerince sürdürmüş, 1994 yılında da “Urdu Dili ve Edebiyatı”nı bünyesine katarak bugünkü şeklini almıştır. 

            1968 yılında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde kurulan “Arap-Fars Filolojisi Bölümü” ise 1974 yılında öğretim faaliyetine başlamıştır. 1983 yılında “Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü” adını alarak “Arap Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı” ve “Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı” olmak üzere iki anabilim dalına ayrılarak iki ayrı program uygulamaya ve ayrı diploma vermeye başlamıştır. 14 Ocak 2014 tarihinde Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü; Arap Dili ve Edebiyatı ile Fars Dili ve Edebiyatı olarak iki ayrı bölüm halinde yeniden yapılanmıştır. 

            Atatürk Üniversitesi Fars Dili ve Edebiyatı Bölümünün misyonu, laik ve demokratik bir eğitim ortamında, Atatürk İlke ve İnkılâplarına bağlı, ülke sorunlarına duyarlı, bilimsel ve eleştirel yaklaşımlarla düşünen, ulusal değerleri özümsemiş, evrensel değerlere açık Fars Dili ve Edebiyatına vâkıf öğrenciler yetiştirmektir. Ayrıca alanında uzmanlaşmış elemanlar yetiştirmek, ulusal düzeyde yükseköğretimin hedeflerine uygun lider, yaratıcı, kendine güvenen, ülkesine ve ülkenin anayasal değerlerine bağlı çağdaş yüksekokul mezunları vermek de programın misyonu kapsamındadır.

            1989 yılında Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü adı altında Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı kurulmuştur. Bu anabilim dalı da kuruluşundan itibaren lisans ve lisansüstü öğretim faaliyeti yürütmektedir. Fars Dili ve Edebiyatı programında verilen derslerde özellikle Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Hâfız-ı Şîrâzî, Sa‘dî-i Şîrâzî, Nizâmî-i Gencevî gibi Türk bilim ve edebiyat çevrelerinin de yakından tanıdığı klasik dönemin ünlü şairleri ve eserleri hakkında bilgi verilmektedir. Genelde Türk tarihi, edebiyatı ve kültürünü yakından ilgilendiren Gazneliler, Selçuklular, Moğollar, Timurlular, Safevîler, Kaçarlar ve XX. yüzyılı içine alan Fars tarihi ve edebiyatı dersleri okutulmaktadır. Fars Dili ve Edebiyatı lisans programının amacı, bilinçli, eleştirel bir bakış açısına sahip, araştırmacı, etik değerleri gözeten ve geleceğin oluşturulmasında etkin rol alacak bireyleri üniversiteler, araştırma ve eğitim merkezleri, kamu ve özel sektör alanlarında çalışmalarını sağlayacak bilgi, beceri ve yetkinliklerle donatmaktır. 

            1992 yılında Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nde Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü bünyesinde “Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı” kurulmuştur. Bu Anabilim Dalı’nda da bilimsel çalışmalar yanında lisans ve lisansüstü öğretim faaliyeti yürütülmektedir. Kırıkkale Üniversitesi Mütercim Tercümanlık (Farsça) Anabilim Dalı Programı’nda 2011-2012 öğretim yılında öğrenci alımına başlanmıştır. Türkiye'de kamu üniversiteleri arasında öğrencisi olan ve öğretim hayatını sürdüren tek Mütercim-Tercümanlık (Farsça) Anabilim dalı olma özelliğini taşımaktadır. Süregelen yıllarda da öğrenci alımı kesintisiz olarak ve artarak devam etmiştir. Anabilim dalı, öğrencilerin yabancı dil beceri düzeylerinin daha da artırılmasını hedef edinmiştir. Bu nedenle, temel derslerin hazırlık sınıfında verilerek öğrencilerin daha donanımlı mezun olmalarını sağlamak için hazırlık sınıfı programının açılması gerekli görülmüş ve 2015-2016 eğitim-öğretim yılından itibaren Yüksek Öğretim Kurumu’nun onayıyla Kırıkkale Üniversitesi Yabancı Diller Meslek Yüksek Okulu bünyesinde Farsça Hazırlık Sınıfı programı açılmıştır.

            1992 yılında Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi ile Harran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nde Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü ve bünyesinde Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı kurulmuştur. Ayrıca Erciyes Üniversitesi, Karatekin Üniversitesi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Muş Alparslan Üniversitesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Kafkas Üniversitesi, Ardahan Üniversitesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi gibi bazı üniversitelerde ise Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı resmen kurulmuş olmakla birlikte henüz öğretime başlamamıştır.

            Fars Dili ve Edebiyatı programından mezun olan öğrencilere, Fars Dili ve Edebiyatı filoloğu unvanı verilmektedir. Mezun olanların bir kısmı akademik hayat sürdürürken bir kısmı da İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı kurumlarda, Emniyet Genel Müdürlüğü, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu, Silahlı Kuvvetler, Haber Alma Teşkilatı, Devlet Arşivleri, Vakıf kuruluşları, Yazma eser kütüphaneleri, elçilikler, konsolosluklar, görsel ve yazılı basın kuruluşlarında çalışabilirler. Ayrıca turizm acentelerinde ve özel sektörde mütercim-tercüman olarak çalışma olanağı bulabilmektedirler.